رضا رئیسی: از سعدآباد تا ژنو اتوبوس توافق هسته‌ای پیچ و خم‌های بسیاری را طی کرده و یک دهه پیموده شد تا توافقی موقت اما راهگشا در کارنامه این مناقشه ثبت و ضبط شود. سوم آذر سال 92 بالاخره اراده و خواست طرفین بر فشارهای پیرامونی و گسست‌های همیشگی و منازعت دیرین و ایدئولوژیک غلبه یافت و فصلی تازه رقم خورد. یکسو شیخ دیپلماتی بود که از تعامل سازنده با جهان می‌گفت و وزیر کاربلدش پیچ‌وخم‌های دیپلماسی را چون کف دست می‌شناخت و سوی دیگر رئیس‌جمهوری دموکرات بود که با شعار تغییر به کاخ سفید راه یافته و به‌دنبال دستاوردی ملموس در عرصه سیاست خارجی می‌گشت. بیش و پیش از این‌ها، 10سال مجادله بی‌امان و کشاکش‌های مستمر هیچ عایدی ملموسی را برای طرفین در بر نداشته و نیاز به تغییر و تحولی اساسی حس می‌شد. انتخاب مقتدرانه ملت و حمایت ارکان نظام از دولت، آن جرقه‌ای بود که توانست کفه ایران در معادلات را سنگین و طرف غربی را مجاب به مذاکره‌ای متوازن و معقولانه کند. پس از توافق ژنو امیدها برای پایان خوش این سناریوی طول و دراز پررنگ شد، دیدارهای دوجانبه میان وزرای خارجه ایران و آمریکا و رایزنی هیات‌های دو طرف نشان می‌داد که طرفین این‌بار فارغ از قیود و حواشی پیرامونی بر سر اصل ماجرا متمرکز شده و اراده معطوف به حل‌وفصل پرونده را در دستور کار دارند. پس از چند دور مذاکره در وین و به هنگامه‌ای که مشخص شد موارد اختلافی و فاصله‌های معطوف به آن قابل ترمیم در فرصت اندک باقیمانده نیست، مقرر شد تا 24 نوامبر فرصت مذاکرات تمدید شود. درطول این مدت مذاکرات بیش از آنکه در قالب و چارچوب رایزنی میان ایران و 1+5 باشد، به شکل سه‌جانبه و میان ایران و آمریکا با حضور کاترین اشتون پی گرفته شد. آنگونه که از اظهارات مقامات مختلف استنباط می‌شود، مذاکرات در این مدت پیشرفت‌های قابل توجه و قابل قبولی داشته است و به قول عامیانه ماهی به دمش رسیده است. حال چند روز و یک هفته طلایی در برابر ایران و غرب است تا اندک موارد اختلافی اما بسیار مهم را حل‌وفصل کنند، قرار است از 27 آبان تا سوم آذر آخرین دور مذاکرات برگزار شود و اکنون چهار پیش‌بینی نسبت به فرجام مذاکرات نقل محافل سیاسی و دیپلماتیک است: توافق موقتی دیگر منطبق بر تفاهماتی که تاکنون جامه عمل پوشیده و تعیین زمان برای حل موارد اختلافی باقیمانده «همانند فرآیند لغو تحریم‌ها»، تعیین بازه زمانی تازه برای ادامه مذاکرات و بالاخره رسیدن به توافق جامع و نهایی و البته احتمالی بس اندک مبنی بر شکست مذاکرات. از میان تمامی موارد فوق گزینه اول محتمل‌تر از تمامی موارد دیگر است. چراکه از یک‌طرف فرصت اندکی باقی مانده و ازطرف دیگر طرفین نمی‌خواهند مذاکرات پس از تحمل زحمات بسیار در این نقطه حساس دچار وقفه و سکون شود.
شاید وقتی دیگر
دیپلمات‌ها در دو سوی اقیانوس همواره تاکید و تصریح کرده‌اند که تنها و تنها روی توافق هسته‌ای تا 24 نوامبر تمرکز دارند و گزینه جایگزین و پلن «B» محلی از اعراب ندارد. این نکته بدیهی است که اگر آنها در کوران مذاکرات و چانه‌زنی‌ها از فرآیند جایگزین سخن بگویند بدان معنی و مفهوم خواهد بود که آنان به آینده مذاکرات و نتیجه‌بخشی آن دربازه زمانی تعیین شده امیدوار نیستند و این نکته بر حواشی‌ها خواهد افزود و از طرف دیگر وجه خوشی در افکار عمومی نخواهد داشت. با لحاظ همین نکات است که هم‌اکنون نیز دو طرف تنها از تمرکز برای رسیدن به توافق در ضرب‌الاجل تعیین شده می‌گویند و البته گزاره مطلوب نیز برای همه طرفین همین نکته است، چراکه از یک‌طرف موارد اختلافی در این مدت به‌طور کامل و مشروح تبیین و تصریح شده و همگان اکنون می‌دانند که چه می‌خواهند و در نقطه مقابل چه نمی‌خواهند و از طرف دیگر با توجه به شرایط پیرامونی مشخص نیست در بازه زمانی آینده شرایط به مساعدی زمان فعلی باشد و همه چیز اینگونه مهیا برای رسیدن به توافقی برد- برد. آنچنان که دو وزیر امورخارجه آمریکا و روسیه در گفت‌وگوی تلفنی خواستار دستیابی هر چه سریع‌تر به توافقی جامع با تهران و عادی شدن وضعیت برنامه هسته‌ای ایران شدند. البته با همه این اوصاف چون زمان اندکی تا ضرب الاجل 24 نوامبر وقت باقی مانده، طبیعی است که به همه گزینه‌ها برای نجات مذاکرات از بن‌بست اندیشیده شود و اینگونه است که سرگئی لاوروف وزیر امورخارجه روسیه برای اولین بار از احتمال تمدید مذاکرات سخن به میان آورده است. وزیر امورخارجه روسیه گفته است: دستیابی به توافق با ایران ممکن است به زمانی پس از ۲۴ نوامبر نیاز داشته باشد. نکته‌ای که نشان می‌دهد هیچ‌کس نمی‌خواهد به فردای عدم توافق و شکست مذاکرات و فرجام نا خوشایند آن بیندیشد.
مخالفت دموکرات‌ها در برابر تندروها
کسی نیست که نداند نومحافظه کاران و جمهوریخواهان تا چه میزان با گارد بسته به مذاکرات هسته‌ای می‌نگرند و از انعطاف اوباما در مذاکرات هسته‌ای با ایران و امضای توافق جامع با شرایطی که آنان مطلوب نمی‌دانند، بیم و هراس دارند. آنان غیر از نگاه سنتی و سختی که به عرصه سیاست خارجی دارند از پیروزی اوبامای دموکرات در حل‌وفصل پرونده نیز خشنود نخواهند بود و حتی هم‌اکنون نیز که اختیار سنا و درمجموع کنگره آمریکا را در دست نگرفته‌اند، تمام تلاش خود را برای اختلال در روند مذاکرات آغاز کرده‌اند. در آخرین نمونه جمهوریخواهان روز پنجشنبه تلاش کردند تا آرای موافق اعضای سنا درخصوص طرح اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران در صورت شکست مذاکرات را به‌دست آورند. دو سناتور تندرو یعنی لیندزی گراهام و باب کروکر به دنبال تصویب این طرح بودند اما نمایندگان دموکرات با آن به مخالفت پرداخته و تاکید کردند درحالی که مذاکرات درحال انجام است نباید چنین طرحی تصویب شود که نشان می‌دهد کنگره آمریکا همراه رئیس‌جمهوری این کشور نیست. در این طرح قرار بود اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران درصورت عدم دستیابی به توافق نهایی تا ضرب‌الأجل تعیین‌شده 24نوامبر در دستور کار قرار گیرد. نکته آنکه اگر قرار باشد مذاکرات به بعد از 24 نوامبر موکول شود و سنا در اختیار جمهوریخواهان قرار بگیرد، مشخص نیست آنان چه طرح و برنامه‌هایی برای زمینگیرکردن مذاکرات در دستور کار قرار خواهند داد.
انتخاب‌ها باید هر چه زودتر انجام شود
درحالی که وزارت خارجه انگلیس بر اساس مصوبه چند روز پیش اتحادیه اروپا دانشگاه شریف، موسسه سورینت و بابک زنجانی را در لیست تحریم‌های مجدد خود قرار داده و این اقدام در چارچوب روند مثبت مذاکرات نمی‌گنجد و در بالا اشاره کردیم که تلاش‌ها برای فشار بر دولت اوباما بالا گرفته است، وزیر امورخارجه آمریکا، جان کری در ادعایی تازه گفته است: این ایران است که باید انتخاب‌های مورد نیاز برای از بین‌بردن اختلافات و تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای‌اش را انجام دهد. وی همچنین مدعی شد نگرانی‌های جامعه بین‌الملل قانونی است و هیچ توافقی بدون رفع این نگرانی‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. ایرانی‌ها به‌طور شفاف و مکرر گفته‌اند که خواستار دستیابی به سلاح هسته‌ای نیستند و برنامه هسته‌ای‌شان ماهیت کاملا صلح‌آمیز دارد. بنابراین اثبات این موضوع به‌معنای واقعی تنها به مسأله انتخاب کردن وابسته است. وی در پایان نیز گفته است: با توجه به اینکه ضرب‌الأجل 24 نوامبر به سرعت درحال نزدیک شدن است، انتخاب‌ها باید هرچه زودتر انجام شود. این اظهارات درحالی جامه عمل می‌پوشد که مهم‌ترین فراز مورد اختلاف طرفین فرآیند لغو تحریم‌هاست که گزاره‌ای معطوف به اراده و انعطاف طرف غربی دارد و رئیس‌جمهوری ایران نیز در آخرین اظهارنظر خود تصریح داشته بود که طرف ایرانی انعطاف‌های لازم را انجام داده و این غرب است که بدون زیاده‌خواهی باید پای توافق بیاید. البته بدیهی است که در شرایط حساس هر یک از طرفین بخواهند برای کاستن فشار از روی دوش خود توپ را به زمین طرف مقابل بیندازند اما قدرمسلم آن است که اکنون مهم‌ترین اقدام معطوف به طرف غربی و تعیین وضعیت آنان در قبال تحریم‌هاست و طرف ایرانی نشان داده که با حسن‌نیت پای میز مذاکره آمده است. حال باید منتظر ماند و دید در هفته حساس نهایی و غایی بالاخره گریز از چالش هسته‌ای رقم خورده و توافق جامع رقم خواهد خورد؟