عکس: احمد معینی جم 

 

 

«تمرین اعتدال، گفت وگو است.» این شاه بیت اظهارات یادگار امام(ره) در نشستی است که روز گذشته برای تبیین گفتمان اعتدال برگزار شد. سوق دادن جامعه به سمت گفت‌وگو موضوعی است که دعوت دیگران به سمت آن تنها از سوی افراد و شخصیت‌هایی امکان پذیر است که خود بارها برخورداری‌شان از این مولفه را به اثبات رسانده‌اند. آنهایی که در مواجهه با تندروی‌ها و نامهربانی‌های روزگار خم به چهره نیاوردند بلکه لبخندی شیرین تقدیم مخالفان و منتقدان کرده و آنها را دوستانه به گفت‌وگو دعوت کردند. این شخصیت‌ها به خوبی می‌دانند که نباید با حرکات عجولانه سدی در مسیر اصلی بسازند که همان رسیدن به اعتدال از راه گفت‌وگوست. از جمله شخصیت‌هایی که به‌خوبی به سازوکارهای تعامل با منتقد آشناست و می‌داند که جز گفت‌وگو راهی برای رسیدن به تعامل نیست، آیت‌ا... سیدحسن خمینی است. او دیروز در همایش ملی اعتدال با بیان این‌که اعتدال یکی از امور کلیدی در کلام اهل بیت(ع) است، یادآور شد: امیر‌المومنین(ع) وقتی اهل پیامبر را معرفی می‌کند از آنان به عنوان یک جایگاه در مقابل افراط و تفریط یاد می‌کند. سیدحسن خمینی با بیان این‌که عدالت دارای حسن ذاتی بوده و هیچ‌کس خود را ظالم نمی‌داند، افزود: در حوزه اجتماعی هم عدالت از این جایگاه برخوردار است. امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه می‌فرمایند: یکی از آثار اعتدال عدم هلاکت است؛ جامعه معتدل هلاکت نمی‌یابد، از بین نمی‌رود؛ دستخوش ضربات مهلک نمی‌شود که یکی از واژه‌های معادل اعتدال، اقتصاد است که به معنای اقتصاد در رفتار اجتماعی است‌. از آثار دیگری که برای اعتدال شمرده‌اند این است که کارها آسان و مشکلات برطرف می‌شود. 

 بقای نام نیک از خواص اعتدال است

وی در ادامه سخنان خود بقای نام نیک را از دیگر خواص اعتدال شمرد و افزود: در احادیث آمده، ممکن است فرد معتدل زیر فشار طرفین قرار گیرد اما کسی که در آینده نامش باقی می‌ماند آن کسی است که معتدل زندگی کرده و تابع امواج افراط و تفریطی نمی‌شود. در مقابل آن در روایات آمده که افراط موجب ملامت می‌شود. ممکن است در دوره‌ای موجی بیاید که افراد را دربرگیرد اما بعد از آن که موج فروکش کرد‌، اولین کسانی که انتقاد می‌کنند، خود آن افراد هستند و می‌گویند چرا این طور شد و چرا ما را در این وضع قرار دادید. سیدحسن خمینی با اشاره به اینکه بر اساس روایات انس و الفت میان دل‌ها یکی از آثار اعتدال است، یادآور شد: یک بار در یکی از سخنرانی‌هایم گفتم که جامعه ما بی ادب شده است. بعضی‌‌ها گفتند این نشانه توسعه است. اما من گفتم که مراد این نیست که همه بی‌ادب شده‌اند بلکه از ارزش‌های پیشین جامعه فاصله گرفته شده است. وی ادامه داد: بعضی مواقع این سوال پیش می‌آید که چرا این‌قدر بی‌ادبانه سخن گفته می‌شود مگر نمی‌توانیم بهتر سخن بگوییم؟ این نوع سخن گفتن بذر کینه می‌کار‌د و طوفان درو می‌کند. همان طور که در روزگار خود دیدیم کسانی که این روش را در پیش گرفتند بیش از همه ضرر دیدند. وی با توصیه این‌که زبان را به گفتن خیر عادت دهیم، افزود: جامعه ما چقدر به خیر اندیشی و خیرخواهی عادت دارد. گاهی اوقات برخی قلم‌ها مانند یک شیء خرده شیشه‌دار است که اگر نرم هم بگیرد باز هم می‌برد! این تعبیر امام سجاد(ع) است که حق شما بر زبان این است که آن را بر ادب حمل کنید؛ ادب یعنی پایبندی به هنجارهای مطلوب اجتماعی. واقعاً شاید به هزاران علت که اکنون زمان باز کردن آن نیست نیاز داریم تا گامی بزرگتر به سمت ادب برداریم. وی ادامه داد: مگر پیامبر نگفت بزرگان را اکرام کنید. درس توفیق یک جامعه این است که ببینیم چقدر جامعه مودب است. یادگار امام با بیان این که اتحاد یکی دیگر از آثار اجتماعی اعتدال است، افزود: جامعه‌ای که معتدل زندگی کرد متفرق و متشتت نمی‌شود. وی گفت: امروز چه مقدار خیرخواهی در جامعه ما وجود دارد؟ سید حسن خمینی با بیان این که از حقوق دیگر انسان‌ها این است که نسبت به خطا‌کار رحمت و مرافقت نشان دهیم، تصریح کرد: افرادی که کار خیر می‌کنند نیازی به این محبت ندارند. وی ادامه داد: از دیگر حقوق برشمرده برای انسان‌ها این است که حق انسان‌های خوب را رعایت کنیم. بزرگان ما آدم‌های بزرگی بوده‌اند لذا دهان باز نکنیم و هر چه می‌خواهیم بگوییم. بعضاً در مورد انسان‌های بزرگ که کارهای بسیار بزرگی انجام داده‌اند در حالی که نقد می‌کنید کرامات آنها را هم بگویید.

 اگر در جامعه محبت نیست اعتدال هم نیست

وی با اشاره به بحث محبت در جامعه به عنوان یکی از نتایج و کارکردهای اعتدال تاکید کرد: اگر در جامعه محبت نیست اعتدال هم نیست و اگر اعتدال هم نیست، محبت هم نیست و اگر محبت نبود جامعه از بین می‌رود. یادگار امام با تاکید بر این که بخشش یکی از گوهر‌های گمشده در جامعه ماست، تصریح کرد: انگار نمی‌توانیم گذشته را فراموش کنیم، جامعه‌ای که نمی‌تواند این کار را انجام دهد انگار آینده را در گذشته می‌جوید. انسان حق خطا ندارد اما حق بخشیده شدن دارد و جامعه معتدل یکی از قواعدش شیوع بخشش است. جامعه‌ای که این‌گونه نیست، در جا می‌زند و بغض و کینه را روی هم تلنبار می‌کند. امام سجاد(ع) می‌فرماید: عفو از قلع و قمع کردن بهتر است. سید حسن خمینی با بیان که یکی از بزرگ ترین آثار دوری از اعتدال بدنامی است، گفت: امروز گروهی پیدا می‌شود که اگر چند سال پیش در مورد آن صحبت می‌کردند باور نمی‌کردیم. اما ما می‌بینیم که این گروه امروز جلوی چشم دوربین‌ها سر می‌برند. در روزگار ما هیچ گروهی نمی‌توانست این چنین که در عراق و شام رخ داد موجب بدنامی دین شود. اگر ما دغدغه وطن داریم طریق نجات دوری از افراط و تفریط است و اگر درد دین هم داریم طریق همین است. با مشاجره راه به جایی نمی بریم، گفت‌و‌گو شروطی دارد که یکی از عمده‌ترین آنها این است که خودمان را بالاتر از طرف مقابل ندانیم و نظر خود را تحمیل نکنیم. ما در مشاجره دنبال تحمیل هستیم و اما در گفت‌و‌گو دنبال تحقیق بیشتر در مورد نظر خودمان هستیم‌؛ ما در مشاجره خود را بالاتر می‌دانیم اما در گفت‌و‌گو کمتر هم‌عرض هستیم. ما در مشاجره دنبال خطا در دیگران هستیم اما در گفت‌و‌گو به دنبال خطای خودمان می‌گردیم. ما در مشاجره خود را حق مطلق می‌دانیم اما در گفت‌و‌گو خیر. در مشاجره اگر نظر من نفی شود من نیز نفی می‌شوم اما درگفت‌و‌گو ممکن است شما من را دوست داشته باشید اما نظرم را قبول نداشته‌ باشید. مشاجره از ابتدا پیش‌فرض دارد اما درگفت‌و‌گو دنبال کشف حقیقت هستیم و از قبل پیش فرضی را قبول نکرده‌ایم. در مشاجره دنبال تغییر همه چیز به نفع خودمان هستیم در حالی که در گفت‌و‌گو دنبال یافتن حقیقت هستیم.